استرس یکی از عوامل از بین برنده خلاقیت در دنیای امروزی شناخته شده است. به گفته رابرت اپستین (Robert Epstein) روانشناس، نویسنده و روزنامهنگار آمریکایی، به خاطر محدودیت زمانی و اضطراب ناشی از آن، بسیاری عدم کنترل شرایط و به دنبال آن، از دست دادن خلاقیت را تجربه میکنند. برخی هم بر این باورند که خلاقیت، یک استعداد ذاتی است که بعضی از آن برخوردارند و بعضی هم به خاطر ژنتیک از این موهبت محروم هستند.
با این مقدمه باید این نوید را به شما خوانندگان بدهیم که یافتههای جدید و تحقیقات رابرت اپستین ثابت کرده، خلاقیت، جزو استعدادهایی است که افراد با تمرین، ممارست و سختکوشی میتوانند آن را پرورش و توسعه دهند. در ادامه همراه ما شوید تا راهکارهای افزایش خلاقیت را شرح دهیم و بتوانید از این روشها استفاده کنید.
روشهای افزایش خلاقیت
برای افزایش خلاقیت باید دست به کار شوید و این جمله را که «من از ژن خلاقیت برخوردار نیستم» را رها کنید؛ زیرا هیچ شواهد علمی و ثابتشدهای وجود ندارد که نشان دهد، فردی ذاتا از دیگری خلاقتر است. برای اینکه به فردی خلاقتر تبدیل شوید، نیاز است تا از حالت منفعلانه خارج شوید و خودتان به دنبال راهها و روشهایی بگردید که الهامبخش هستند و به متمرکز شدن شما، روی کاری که هماکنون انجام میدهید، کمک میکنند.
کمی به این جمله جاناتان پلاکر (Jonathan Plaker)، پژوهشگر خلاقیت و استاد روانشناسی دانشگاه ایندیانا بلومینگتون آمریکا فکر کنید: «شاید عجیب به نظر رسد، اما خلاقیت میتواند به یک عادت تبدیل شود، وقتی این عادت را در خود ایجاد کنید، شاهد افزایش بهرهوریتان نیز خواهید بود.»
در ادامه به 10 روش افزایش خلاقیت که میتوانید امتحان و تمرین کنید، اشاره میکنیم:
1. ایدههای خود را بنویسید
یکی از روشهای افزایش خلاقیت، نوشتن ایده است. حالا، میتوانید ایدهتان را روی کاغذ بیاورید یا یک ضبط صوت همیشه همراه خود داشته باشید و هر چیزی که به ذهنتان میرسد را بازگو و ضبط کنید.
2. پیادهروی کنید
جالب است بدانید، دیگر شیوهای که به افزایش خلاقیت کمک میکند، پیادهروی است. برخی تحقیقات صورت گرفته در سال 2014، نشان میدهد افراد در حال پیادهروی، افکار خلاقانه بیشتری در مقایسه با زمانی که در جایی ساکن نشستهاند، به ذهنشان میرسد. در کل، فعالیت بدنی نقش مهمی در خلاقیت و تقویت تواناییهای شناختی مغز دارد؛ بنابراین اگر پشت میز نشستهاید و ایدهای به ذهنتان نمیرسد، بلند شوید و برای مدتی کوتاه پیادهروی کنید، شاید همین حرکت ساده، جرقه یک ایده خلاقانه در ذهنتان شود.
3. پروژههای چالشبرانگیز را انتخاب کنید
اگر به دنبال افزایش خلاقیت هستید، پروژههای چالشبرانگیز را انتخاب کنید. کارهایی که راهحل مشخصی برای آنها وجود ندارد و باید برای رسیدن به آن، ایده داشته باشید. برای مثال سعی کنید متوجه شوید که چطور میتوان سگی را به پرواز درآورد یا یک مدل جدید و کامل از مغز انسان ساخت. انتخاب پروژهها و فعالیتهای چالشبرانگیز برای مغز ما خوشایند است؛ زیرا از حالت انفعال خارج میشود و به خاطر رسیدن به ایده و خلاقیت، هورمون دوپامین ترشح میشود. نتیجه انتخاب کارهای کمی سخت و چالشانگیز باعث هجوم و رقابت ایدههای قدیمی و جدید در ذهن میشوند و به فرد کمک میکنند تا به یک ایده نهایی برسد.
4. اطراف خود را با هر چیز الهامبخشی پر کنید
از روشهای کاربردی دیگری که میتواند کمک کند، احاطه کردن خود با هر چیزی و هر آدمی که الهامبخش هستند؛ زیرا محیط اطراف، نقش مهمی در افزایش خلاقیت دارد. قرار گرفتن در محیطهای محرک، میتوانند فرایند رسیدن به تفکر خلاقانه را آسانتر کنند. برای مثال میتوانید به صورت منظم با افرادی که حرفی برای گفتن دارند و خلاق هستند، قرارهای شام و دورهمی بگذارید یا یک فضای اداری الهامبخش در محل کار خود ایجاد کنید. محیطهای محرک و تجربههایی که در چنین فضاهایی به دست میآورید، ممکن است شما را به ایدههای خلاقانه برسانند.
5. دانش خود را توسعه دهید
برای مثال در کلاسهای خارج از محدوده کاری خود شرکت کنید یا کتابهای بیربط بخوانید؛ زیرا این کار باعث میشود مجموعهای اطلاعات از بخشهای مختلف داشته باشید و این در ذهنتان به آمدن زنجیرهای از خلاقیتها کمک میکند.
6. محدودیت ایجاد کنید
گاها افراد برای حل یک مسئله به ظاهر پیچیده، با ارائه یک راهحل ساده، مشکل را برطرف میکنند. ایجاد محدودیت، اغلب اوقات منجر به نتیجه خوبی میشود؛ زیرا به ثبات عملکردی کمک میکند و با ایجاد چالش، ذهن را به سمت فکر کردن به ایدههای خلاقانه سوق میدهد. یکبار امتحان کنید و زمانی که با مشکلی مواجه شدید، به جای اینکه سراغ هر چیزی که رسیدن به راهحل را برای شما آسان میکرد را محدود کنید. ممکن است ایدههای خلاقانه جدیدی به ذهنتان برسد که تا پیش از این، اصلا به آن فکر هم نکرده بودید.
7. به موضوع مورد نظر، فکر کنید
در مطالعهای که در سال 1993 در دانشکده پزشکی دانشگاه هاروارد صورت گرفته، روانشناس دیدره بارت (Deirdre Barrett)، از دانشجویان خواسته بود قبل از آنکه بخوابند، به مسالهای که سعی داشتند آن را حل کنند، فکر و آن را تصور کنند. جالب است بدانید نتیجه این تحقیق نشان داد که این افراد توانستند، ایدههای خلاقانه و راهحل درباره همان مشکل، در زمانی که در رویا بودند، ارائه دهند.
گاهی خیالپردازی، در دنیای امروز که تنها یک کلیک با حواسپرتی فاصله داریم، سخت میشود. به جای اینکه همه زمانهای خود را با گذراندن در اپها و شبکههای اجتماعی پر کنید، کمی تفکر و خیالپردازی کنید. کسالت به افراد زمان میدهد تا بتوانند بیشتر تفکر کنند؛ زیرا تفکر خلاق را تشویق میکند که منجر به ارسال این سیگنال که هماکنون کمبودی در شرایط فعلی وجود دارد به مغز میشود. مغز هم برای اینکه وضعیت را روبهراه کند، شروع به ارسال ایدههای جدید و الهامبخش به ذهن میکند.
8. نوشتن افکار به صورت گروهی
روش دیگری که به افزایش خلاقیت کمک میکند، نوشتن افکار به صورت گروهی است. بیشتر اوقات افراد از استرس اینکه، ایده یا پیشنهاد آنها رد شود، از مطرح کردن آن خودداری میکنند. در تحقیقاتی که توسط روانشناس پاول پائولوس (Paul Paulus)، دارای مدرک دکترا، از دانشگاه تگزاس در آرلینگتون انجام شده است، نشان میدهد که نوشتن افکار گروهی میتواند نتایج شگفتانگیزی در ارائه ایدههای خلاقانه داشته باشد.
در این روش، افراد به صورت گروهی افکار خود را مکتوب میکنند و آنها را به گروهی دیگر از افراد انتقال میدهند و دیگران نیز میتوانند تفکرات خود را بیان و به آن اضافه کنند. دلیل کارآمد بودن این روش این است که اعضای گروه علاقهمندند تا ایدههای یکدیگر را بسازند که همین موضوع باعث میشود تا موجی از خلاقیتها و ایدهها در مقابل افراد قرار گیرد.
9. در محیطهای طبیعی وقت بگذارنید و شاد باشید
قرار گرفتن در مقابل نور آفتاب و ماندن در محیطهای طبیعی مثل جنگل به افزایش خلاقیت افراد کمک میکند. هر وقت احساس کردید خلاقیت شما فروکش کرده یا ایده جدیدی به ذهنتان نمیرسد، میتوانید پنجره اتاق خود را باز کنید و در معرض نور آفتاب قرار گیرید، شروع کنید به نوشتن یا طراحی هر آنچه که به ذهنتان میرسد.
در تحقیقی که در سال 2002 در به رهبری مک کوی انجام و در مجله خلاقیت آمریکا (Creativity Research Journal) ثبت شده، نشان داده که غم و اندوه میتواند مانع بروز خلاقیت افراد شود. دکتر گاسپر (استاد روانشناسی اجتماعی در دانشگاه ایالتی پن)، فردی که نویسنده این تحقیقات بوده، معتقد است وقتی افراد غمگین هستند، بیشتر از اشتباه کردن میترسند، به همین خاطر هم خویشتنداری بیشتری نشان میدهند. این موضوع باعث میشود تا ایده خلاقانه و در کل خلاقیت فرد، شکوفا نشود.
10. مدیتیشن کنید
آخرین راهکار پیشنهادی ما برای افزایش خلاقیت، مدیتیشن و افزایش خودآگاهی است. اگر تاکنون مدیتیشن را به عنوان یک تکنیک آرامشبخش میشناختید باید اشاره کنیم که اخیرا مشخص شده به خاطر رها شدن فرد و توجه بیشتر به تنفس و در لحظه بودن و باز گذاشتن ذهن، خلاقیت و ایدههای جدید نیز شکوفا میشود.
دیدگاه ماکان آریا پارسا درباره خلاقیت
از نگاه ماکان آریا پارسا، خلاقیت یک استعداد از پیش تعیینشده نیست بلکه مهارتی است که در بستر یادگیری مداوم و مواجهه با چالشها رشد میکند. او ذهن انسان را مشابه عضله میداند؛ هرچه بیشتر به کار گرفته شود و در شرایط تازه قرار گیرد، انعطافپذیرتر و خلاقتر میشود. به باور او، فرد خلاق کسی نیست که تنها بر توانایی طبیعی خود تکیه کند، بلکه باید به صورت پیوسته تجربههای جدید کسب کرده و از آزمون و خطا نترسد. فعالیتهای گسترده آریا پارسا — از حوزههای مدیریتی و کارآفرینی تا هنر و حوزههای فنی — نمونهای از همین رویکرد تمرینی برای تقویت خلاقیت است. او بارها اشاره کرده است که «خلاقیت زاییده استمرار، جرئت تجربه کردن و کار کردن روی خود است؛ نه اتفاقی ناگهانی».
سخن پایانی
در اینجا سعی کردیم روشهای کاربردی برای افزایش خلاقیت را بیان کنیم. با مطالعه این مطلب متوجه شدیم که برای ارائه ایدههای مفید باید یک تعادل میان زندگی و کار وجود داشته باشد و با نوشتن هر آنچه که به ذهن میرسد، ورود به پروژههای چالشبرانگیز و مدیتیشن و چندین روش دیگر، میتوان به افزایش و شکوفایی خلاقیت کمک کرد.
سوالات متداول
1- بهترین راهکار افزایش خلاقیت در کودکان چیست؟
به کودکان خود آموزش دهیم که هر آنچه به ذهنشان میرسد را بتوانند مکتوب یا ضبط کنند. آنها را به کارهای چالشانگیز دعوت کنیم و تا جای ممکن استفاده از فضاهای دیجیتال را محدود کنیم.
2- آیا مدیتیشن به شکوفایی خلاقیت کمک میکند؟
بله، مدیتیشن به خاطر باز نگه داشتن ذهن و بودن در حال و اکنون و تنفسهای عمیق و آگاهانه به سرازیر شدن افکار خلاقانه بسیار کمک میکند.
3- چگونه با گسترده کردن دانش خود، به خلاقیت کمک میکنیم؟
با گسترده شدن دانش در زمینههای مختلف و ورود و خواندن کتابهایی که ارتباطی با کار فعلی شما ندارند، میتوانید دامنه خلاقیت خود را افزایش دهید.
4- محیط اطراف ما چقدر به افزایش خلاقیت و ارائه ایدههای نوآورانه کمک میکند؟
وقتی که محیط اطراف ما پر از افراد خلاق و الهامبخش باشد، به شکوفایی خلاقیت ما به طور ناخودآگاه کمک میکند.
